Бать

Ичӧтик сикт-грездад олысьясыд бура тöдӧны ӧта-мӧднысӧ — коді мыйӧн олӧ, коді кыдзи бергöдчö. Діасёръя посёлокын Василий Арсентьевич Третьяков сідз жӧ тӧдса ставлы. Мукӧдысь сійӧ нинӧмöн оз торъяв — прöстöй рабочӧй моpт. Сöмын матысяньджык кӧ видзöдлыны, казялан, мый олӧмыс тшуклӧма абу кокни, уна мытшöд ковмывліс вуджны-венны сылы аслас нэмнас.

Боевöй туйясӧд

Сідз нин артмис, мый том кадыс Василий Арсентьевичлöн топыда йитчӧма войнадырся вояскӧд. 17 арöсӧн зон веськаліс фронт вылö. Кытчӧ сöмын эз вайӧдлы сійöс военнöй ордымыс. 1-й Ленинградскöй фронт вылын тышкасис вӧрӧгкӧд, сы бöрын дорйис-мездіс Литваса каръяс да сиктъяс. Бӧръявылыс веськавліс 2-ӧд Белорусскöй фронт вылö. Коми зон петкöдліс асьсö повтöмöн и сюсьöн, некор эз сайӧдчыв боевӧй ёртъясыслӧн мыш сайӧ, быд косьын вӧлі медводдза визьын. Кымыныськӧ ёна ранитчыліс. Бурдöдчыліс-ёнмӧдчыліс госпитальын — и бара стройӧ. Победасӧ паныдаліс Берлин дорын нин.

Ыджыд вермӧм шедöдӧм бӧрын Третьяков пырӧн эз на веськав гортас. Налысь дивизиясӧ кольӧдісны военнöй служба водзӧ нуöдöм могысь. Медводз овмӧдлісны ӧти ичӧтик немецкöй карӧ. Том салдатъясӧс велӧдісны шофёрӧ. Василий веськаліс Брестса военнöй частьö, кöні шофёраліс матӧ вит во. Демобилизуйтісны сійӧс сӧмын 1950-ӧд воын.

Весь эз пукавсьы

Военнöй служба вылысь гортас бергöдчöм бӧрын вӧвлӧм салдат пыр жӧ босьтчис уджӧ, весь эз пукавсьы сылы – тадзи нин велӧдіс олӧмыс. Пырис Помоздинскöй леспромхозӧ, кӧні и уджаліс, позьӧ шуны, нэм чӧжыс, 36 во. Киподтуя мортöс кутшöм кöть удж вöчны эз индывны — ставсӧ сяммыліс. Уджавліс техник-механикӧн, токарӧн, слесарӧн, шофёрӧн. Тыдалö, абу весьшӧрӧ велӧдчылӧма военнöй служба дырйи, весиг шофёр-профессионаллысь удостоверение на вичмӧдлісны сылы. Василий Арсентьевич удж вылас пыр вӧлі кывкутысь мортӧн. Дыр да бура ӧти местаын уджалігӧн шедӧдіс уна сикас награда, а сідзжӧ уджвывса ветеран ним. Таысь кындзи сійӧ нималіс посёлокас, кыдз бур рационализатор. Век мыйкӧ мастеритіс-вӧчис, уна выльтор пыртліс аслас уджас.

А кыдзи жӧ артмис сылӧн олӧмыс? Война вылысь воӧм мысти регыдӧн и гöтрасьліс. Шань, вежавидзысь да зіль ныв вылӧ. Зэв мича нима, Ульянияӧн шуисны. Тӧдмасьӧм бӧраныс дыр зз думайтны, пыр и ӧтлаасисны. Том гозъя бура лöсялісны ӧта-мӧдыслы уджачлун боксяньыс. Ыджыд семья лӧсьӧдісны, эз повзьыны сьӧкыдлунысь. Чужтісны 12 челядьӧс. Но куимыс слаб дзоньвидзалун вӧсна кувсисны ичӧтӧн на. А ӧкмыссӧ быдтісны-велӧдісны кыдз кужисны да вермисны, мед сӧмын пӧтӧса да шоныда овсис, медым бать-мамныслӧн кодь сьӧкыд олӧмыс эз нин мойви налы. Батьныс кӧ, Василий Арсентьевич, страналӧн медсьӧкыд кадас дорйис чужан му, то мамныс, Ульяния Михайловна,  мырсис ас сиктсаясыскӧд тылын. Уджаліс вӧр дорын. Тӧдліс тшыглунсӧ и кынмӧмсӧ. Тшӧкыда казьтывліс синва сорӧн сійӧ кад йывсьыс челядьыслы, кыдзи прамӧй паськӧмтӧг веж мороз дырйи собавлісны коскöдзыс лым пиын,  пӧрӧдісны вӧр. Свежӧй нянь кӧрышӧн пыдди пӧткӧдчылісны кач сора пӧжасӧн. Тшӧкыда татшӧм нурыд пӧ вайӧдліс кынӧм дундытӧдз. Ставсӧ лои терпитны прӧстӧй йӧзыдлы. Со и зілисны гозъя, медым ныв-пиыслы став бурыс нин вичмис. Ульяния Михайловна уджаліс вöрпунктын рабочöйöн. Вӧрса уджад сійö велалӧм морт нин вӧлі. Но бӧрыннас вуджліс школаӧ пелькӧдчысьӧн. Уджач, пельк, челядькӧд пыр мелі — татшöмӧн век вӧлі сійӧ семья пытшкас. Некор эз пукавлы уджгӧг. И кытчӧ кӧть эз кутчысьлы, вӧчліс кыпыд сьӧлӧмӧн. Ачыс печкыліс вурун, кысьыліс, вурсьыліс. А кыдз нӧ, та ыджда семьяыдлы ставсӧ ньöбны вӧлі сьӧкыд. Со и дасьтыліс аслас киӧн платтьӧ кӧть гач, носки кӧть кепысь. Удитліс и скӧт бӧрся видзӧдны. А сэкся кадӧ пыр уна пемӧсӧс кутлісны — кык мӧскöдз-кукӧдз, 5-6 ыжӧдз да нöшта чипанъясöс. Став бӧрсяыс коліс дӧзьӧр. А та мында скӧтыдлы век вӧдитлісны ыджыдысь-ыджыд видз-му.

Томдырся сьӧкыд олӧмыс да помтӧм уджыс вочасӧн шатовтӧдісны гöтырлысь дзоньвидзалунсӧ, мыйысь Ульяния Михайловна кадысь водз кувсис, эновтіс ассьыс семьясӧ, верӧссӧ, челядьсö.

Медся сьӧкыд кадас лелькуйтіс быдтасъяссӧ, да сӧмын эз удит ставнысӧ олӧмӧ петкӧдны, нимкодясьны налӧн бур олӧмӧн, внук-внучкаяснас да олыштны ас олӧмнас. Пасъям, уна челядь чужтӧмысь Ульяния Михайловнаӧс пасйисны I, II III степеня Материнская Слава да «Материнство» медальöн.

Сылӧн кувсьӧм бӧрын челядь вӧсна став тӧждлуныс усис верӧсыслӧн, Василий Арсентьевичлӧн, пельпомъяс вылӧ. Сэки медыджыдыслы сӧмын тырис 22 арӧс, а медічӧтыслы — 7. Ӧкмыс ныв-пиысь витыс гортасӧсь на вӧліны, нёльыс удитісны босьтны образование, но асшӧр олӧмӧ петӧм могысь верстьӧяссянь отсӧгыс быть на коліс.

Василий Арсентьевич лоис быдтасыслы и бать, и мам пыдди. Эз гӧтрась ни челядьсӧ детдомъясӧ эз инав. Ачыс быдтіс найӧс, вердіс-пасьтӧдіс, велӧдіс. Скӧтысь эз лэдзчысь ни — сідзжӧ мӧс-кукӧс да ыжъясӧс видзис. Челядь отсӧгнас. Ӧтув ставӧн зілисны гортгӧгӧрса уджсӧ бергӧдны. Мый-мый, а уджыд пыр ӧтувтліс найӧс.

Быдмыштöм мыстиыс ныв-пиыс гӧгӧрвоисны, кутшӧм жӧ сьӧкыд вӧлі батьныслы ӧтнаслы найӧс  сувтӧдны кок йылӧ, петкӧдны олӧмӧ.  Коліс удитны зільны и удж вылын, и гортын челядьыскӧд. Но некор сійӧ эз нopacьлы сьӧкыдлун вылӧ. Пыр вӧлі гортсаясыскӧд мелі, шмоньлив, любой здукӧ дась вӧлі отсавны уджын кӧть сӧветӧн. Сійӧ вӧлі челядьыслы эз сӧмын батьӧн, но и бур ёртӧн.

Вочасöн лэбисны вояс. Быдтасъясыс разӧдчисны коді кытчӧ, семьитчисны Ачыс кӧ озыр вӧлі челядьӧн, то внук-внучкаыс чужис нӧшта на уна. Муса дедӧн шуысьыс 18-ӧн лоисны. Пыр радейтліс лелькуйтыштны найöс.

Век кежлӧ челядьлӧн сьӧлӧмын

Василий Арсентьевич Третьяков оліс 71 арӧсöдз. Кувсьыліс кык во сайын. Челядьыслы, внукъясыслы, дерт, ыджыд воштӧм лоис, мый бырис матысса мортыс.

— Кутшӧма кӧть олӧмыс эз сконъяв, батьным некор эз элясьлы сьӧкыдлун вылӧ, — казьтывлӧны сы йылысь челядьыс. — И миянлы эз тшӧктыв норасьны, велӧдіс терпитны ставсӧ. Миян бать — ыджыд сьӧлӧма морт, шансьыс-шань. Быдтор вӧчны мастер. Но ми эг вермöй видзны сійӧс. И талун сійӧ миянлы ёна оз тырмы. Оз тырмыны сылӧн сӧветъясыс, лӧнь гӧлӧсыс, мелі сёрниыс. Сійӧ пыр миянкӧд, миян сьӧлӧмын, паметьын.

Быд во Победа лунӧ Василий Арсентьевич Третьяковлӧн челядьыс, внук-внучкаясыс чукӧртчывлӧны чужан позъяс. Кузь пызан кытшалӧмӧн пӧся казьтывлӧны батьнысӧ, деднысӧ да мамнысӧ, Ульяния бабнысӧ. Тадз вӧлі и таво.

Г. ИВАНОВА.

Снимокъяс вылын: В.А.Третьяков томдырйиыс; В.А.Третьяков 70 вося юбилей дырйи; В.А.Третьяков внук-внучкаясыскöд.

Парма гор, 2000, Май 25 лун (59 №).